A - słowniczek AdRunaLine
Wielu amatorów (i nie tylko) sportu napotyka podczas swojej przygody z aktywnością nie do końca zrozumiałe słowa lub wyrażenia. Doprowadza to często do używania niektórych z nich w niekoniecznie odpowiednim momencie lub formie. W naszym słowniczku postaramy się przybliżyć znane i nieznane zwroty i zagadnienia. Niektóre oczywiste, a inne wręcz przeciwnie.
Zaczynamy od A, jak…
Adaptacja (przystosowanie) – w znaczeniu biologicznym proces powstawania zmian przystosowawczych organizmu w odpowiedzi na bodźce środowiska wewnętrznego i zewnętrznego. W znaczeniu fizjologicznym jest to wynik reakcji przystosowawczych organizmu polegający na takich zmianach struktury i funkcji, które zapewnią osiągnięcie równowagi w nowej sytuacji. Zmiany rozwijające się u człowieka pod wpływem treningu sportowego mają charakter adaptacyjny. Wielkość tych zmian zależy przede wszystkim od charakteru stosowanego bodźca, jego intensywności, czasu trwania, liczby powtórzeń, od stanu czynnościowego organizmu zawodnika oraz od stosunku do realizowanych zadań treningowych.
Adidas – niemieckie przedsiębiorstwo produkujące obuwie i odzież sportową, założone w 1924 przez braci Adolfa i Rudolfa Dasslerów. Nazwa pochodzi od zdrobnienia imienia (Adi) i trzech pierwszych liter nazwiska (Das) założyciela przedsiębiorstwa, Adolfa Dasslera. Znakiem firmy są trzy paski, które są umieszczane na ich produktach. Od nazwy tej firmy zaczęło się potocznie na buty sportowe „adidasy”.
Adrenalina – nazywana również epinefryną, odpowiada przede wszystkim za reakcje organizmu na stres czy zagrożenie. Jednym z charakterystycznych efektów działania adrenaliny jest przyspieszenie tętna, wzrost ciśnienia krwi i częstotliwości oddechów oraz zmniejszenie aktywności układu trawiennego. Adrenalina jest także jedną z substancji pośredniczących w przewodzeniu impulsów nerwowych współczulnego układu nerwowego. Powoduje uczucie gwałtownego przypływu energii do organizmu. Uprawianie sportów ekstremalnych wzmaga produkcję adrenaliny. Adrenalina określana jest też jako hormon 3xF (z ang. fright, fight and flight), czyli hormon strachu, walki i ucieczki.
AdRunaLine – polska marka odzieżowa. Powstała w 2016 roku. Dedykowana pasjonatom biegania i fascynatom sportowym, którzy utożsamiają się z hasłem PERSONAL BEST (PB). Logotyp marki zainspirowany został zającem.
Agrafka – nawrót na trasie biegu. W innym znaczeniu, rodzaj zapinki wykonanej z drutu, której jeden koniec zahacza się za zagięcie znajdujące się na drugim końcu. Najczęściej za jej pomocą są mocowane numery startowe.
Aerobowe (tlenowe) procesy wysiłkowe – metaboliczne przemiany energetyczne zachodzące w komórkach pracujących mięśni, dostarczające nowych cząstek → ATP. Udział procesów aerobowych w pokrywaniu zapotrzebowaniu na energie wzrasta w miarę wydłużania się czasu wysiłku fizycznego. Usprawnienie aerobowych procesów następuje w ramach treningu sportowego z użyciem przede wszystkim metody ciągłej treningu sportowego. Miarą sprawności tych procesów jest maksymalna zdolność pochłaniania tlenu przez organizm, nazywana maksymalnym → pułapem tlenowym (VO2max), który jest podstawowym wskaźnikiem → wydolności tlenowej.
Aklimatyzacja – specyficzny proces przystosowania mechanizmów regulujących organizmu, zapewniający sprawność jego działania w zmienionych warunkach środowiska zewnętrznego, np. w innych warunkach klimatycznych. Skuteczna aklimatyzacja jest jednym z czynników determinujących osiągnięcia sportowe. Zależy od stanu wytrenowania, indywidualnych właściwości organizmu i stosowanych metod przyspieszających ten proces.
Ambicja – postawa oparta na silnym poczuciu godności osobistej, na stawianiu sobie trudnych celów życiowych i dążeniu do ich realizacji, Jest to stała chęć osiągania sukcesów i uznania. Rozwijanie ambicji jest jednym z najistotniejszych elementów treningu sportowego, ukierunkowuje ona i dynamizuje działania zawodnika.
Amortyzacja - łagodzenie uderzeń i wstrząsów. W bieganiu głównie za pomocą butów. Zwiększenie amortyzacji może nastąpić dzięki biegowi po miękkiej nawierzchni takiej jak trawa lub leśna ścieżka. Ladowanie na śródstopiu również wpływa na zwiększenie amortyzacji, która w tym wypadku jest naturalna i wiąże się bardzo mocno z techniką biegu.
Anabolizm – część przemiany materii (→ metabolizmu) prowadząca w każdym ustroju do biosyntezy jego własnych wielocząsteczkowych składników (białek, kwasów nukleidowych, tłuszczów i węglowodanów).
Anaerobowe (beztlenowe) procesy wysiłkowe – złożone metaboliczne przemiany zachodzące w komórkach pracujących mięśni, przede wszystkim w czasie pierwszych kilkudziesięciu sekund intensywnego wysiłku, a także podczas dłuższego wysiłku fizycznego supermaksymalnego, w warunkach niepełnego pokrycia zapotrzebowania na tlen. Udział procesów beztlenowych w pokrywaniu zapotrzebowania energetycznego jest różny, zależy od czasu trwania wysiłku i jego intensywności. Sprawność anaerobowych procesów wysiłkowych kształtowana jest przede wszystkim w ramach treningu sportowego realizowanego metoda powtórzeniową. Miarą sprawności tych procesów jest wydolność beztlenowa, a pośrednio także wielkość możliwego do zaciągnięcia →długu tlenowego.
Antycypacja – przewidywanie nadchodzącego zdarzenia i przygotowywanie się do jego przyjęcia (wykorzystania). Odgrywa istotną rolę w walce sportowej, ponieważ pozwala na postawienie pierwszych symptomów działania przeciwnika (bądź jego pozycji) przewidzieć zamierzoną akcję i wyprzedzić ją lub odpowiedzieć na nią właściwym przeciwdziałaniem.
Apatia przedstartowa – jeden ze stanów emocjonalnych sportowca, występujących przed zawodami (→ gorączka przedstartowa), charakteryzujący się obojętnością wobec bodźców wewnętrznych i zewnętrznych, której towarzyszy brak aktywności, ograniczone zainteresowanie wynikami zawodów i niewiara we własne siły. Może być skutkiem przemęczenia, obniżenia → formy sportowej z powodu choroby lub kontuzji. Objawia się, miedzy innymi zwolnieniem ruchów, spadkiem koncentracji, strachem przed przeciwnikiem itp.
Atletyka – dziedzina sportu, która wyodrębniła się w XIX wieku. W skład atletyki wchodzą dyscypliny, w których podstawą jest wykorzystywanie przez zawodników własnej siły fizycznej, m.in.: podnoszenie ciężarów, strongman, trójbój siłowy i kulturystyka.
Atletyka terenowa – forma zajęć treningowych przeprowadzanych w terenie. Role przyrządów spełniają w tym treningu naturalne przeszkody terenowe i drzewa, rolę przyborów – kamienie, bele drewna, suche gałęzie itp. W ramach atletyki terenowej stosuje się marszobiegi i biegi przeplatane skokami, rzutami ćwiczeniami w zwisach, z obciążeniem, ćw. równowagi itd.
ATP – adenozynotrójfosforan, wysokoenergetyczny związek będący jedynym bezpośrednim źródłem energii do skurczu. Zasoby ATP w mięśniach są małe, ale nawet po ciężkim → wysiłku fizycznym nie następuje całkowite ich wyczerpanie. ATP ulega błyskawicznej odbudowie, przy rozpadzie fosfokreatyny oraz w wyniku przemian węglowodanów. Wolnych kwasów tłuszczowych i ketokwasów. Ulegając hydrolizie ATP rozpada się na ADP i resztę fosforanową, towarzyszy temu uwolnienie energii. Zmiana proporcji ilościowych ATP i ADP na korzyść ADP wywołuje natychmiastową aktywację rozpadu fosfokreatyny, zapoczątkowując proces przywracania stanu równowagi energetycznej komórki. Wielokrotne powtarzanie wysiłków o maksymalnej intensywności prowadzi do zwiększenia zapasów ATP w mięśniach (→ adaptacja).
Atrofia (zanik) – proces polegający na zmniejszeniu się masy i objętości określonych tkanek, narządów lub całego ustroju na skutek nieczynności lub niedostatecznego odżywiania, niedokrwienia, zaburzeń w unerwieniu itp. W obrębie narządu ruchu obserwuje się atrofie mięśni będącą skutkiem uszkodzenia nerwów ruchowych, długotrwałego unieruchomienia (np. przez opatrunek gipsowy) lub istotnie zmniejszony zakres → czynności ruchowych.
Autokratyczny styl kierowania trenera – zespół wydawanych dyrektyw i podejmowanych czynności występujących w procesie kierowania treningiem sportowym. Ten styl kierowania wyklucza aktywny współudział zawodnika w kształtowaniu koncepcji doskonalenia własnej sprawności. Przeciwstawieniem jest → demokratyczny styl kierowania trenera.